پنج درس آموزنده و سعادت بخش

امام سجّاد (علیه السلام) در عین آن كه زینت عبادت كنندگان، بزرگمرد عبادت، عرفان و سجده بود، مجاهد بزرگ فی‏سبیل‏اللّه بود، او در عین آن كه كانون علم و اندیشه و معرفت بود، تواضع ویژه‏ای داشت، و در عین آن كه شكوه و جلال و ابّهت خاصی داشت، دارای حلم و بردباری و سعه صدر مخصوصی بود، و در یك كلمه كانون همه كمالات انسانی و ارزش‏های والای معنوی بود.

زینت پرستش كنندگان الهی

آن حضرت با عنوان زین‏العابدین و سجّاد خوانده می‏شود، چرا كه او قبل از هر چیز بنده خالص و صالح خدا بود، و سجده‏های طولانی او، هر بیننده را به سوی خدا و پرستش خدا جذب می‏كرد.

یوسف بن اسباط می‏گوید، پدرم گفت: نیمه‏های شب به مسجد رفتم، جوانی را كه به سجده افتاده بود دیدم كه چنین با خدا راز و نیاز می‏كرد: «صورت خاك آلودم، برای آفریدگارم سجده كرد، كه خداوند سزاوار سجده است.»

به محضرش رفتم، دریافتم امام سجّاد (علیه السلام) است، صبر كردم تا هوا روشن شد، به نزد ایشان رفتم و عرض كردم: «ای فرزند پیامبر! چرا آن همه به خود زحمت می‏دهی با این كه خداوند تو را برتری بخشیده و تو در پیشگاه خدا مقام بسیار ارجمندی داری؟»

او با شنیدن این سخن منقلب شده و گریه كرد و فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هنگامی كه روز قیامت برپا گردد هر چشمی ـ جز چهار چشم ـ گریان است:

1ـ چشمی كه از خوف خدا بگرید؛

2ـ چشمی كه در راه (جهاد) برای خدا نابینا شده باشد؛

3ـ چشمی كه از حرام‏های خدا پوشیده شده باشد؛

4ـ چشمی كه شب تا صبح در حال سجده بیدار باشد... .» (محدّث خبیر، عیسی اربلی ، كشف الغمّه ،ج 2 ، ص 294)

عبادت امام سجّاد (علیه السلام) پرستش كاملاً آگاهانه و بسیار عمیق بود، او با لذّت و شیفتگی مخصوص، آمیخته با عرفان كامل، خدا را عبادت می‏كرد. ارتباط و پیوند او با خدا به گونه‏ای بود كه روایت شده: شبی برای عبادت برخاست، هنگام وضو، چشمش به ستارگان آسمان افتاد، و هم چنان به ستارگان می‏نگریست ، و در اندیشه آفریدگار و آفرینش آنها فرو رفت، حیران و بهت زده در حالی كه دستش در آب بود، به آسمان چشم دوخته بود تا صدای اذان صبح را شنید. ( ریاض السالكین سیدعلیخان، طبق نقل ری شهری، بهترین راه شناخت، ص348)

صحیفه سجّادیه، یكی از نمادهای عرفانی و زاییده اندیشه‏های معرفت شناسی امام سجّاد(علیه السلام) است كه به عنوان زبور آل محمّد (صلی الله علیه و آله) شناخته شده، و با مطالعه آن، می‏توان به عظمت بی‏كران پرستش آگاهانه آن بزرگوار واقف شد.

پنج درس آموزنده و سعادت بخش

1 - مرحوم قطب الدّین راوندى در كتاب خود آورده است :امام سجّاد صلوات اللّه علیه چون نماز صبح را به جا مى آورد؛ در جایگاه خود مى نشست و دعا مى خواند تا موقعى كه خورشید طلوع نماید؛ و پس ‍ از طلوع خورشید، دو ركعت نماز براى سلامتى خود و افراد خانواده اش ‍ مى خواند و سپس مختصرى مى خوابید.

و چون از خواب بیدار مى شد، دندان هاى خود را مسواك مى نمود و بعد از آن مشغول صرف صبحانه مى گردید. (اعلام الورى 297؛ كشف الغمه 2/286؛ اعیان الشیعه 1/630)

2 - مرحوم كلینى ، به نقل از حضرت صادق آل محمّد علیهم السّلام حكایت فرماید: هرگاه یكى از دامادهاى امام سجّاد علیه السّلام داخل منزل وى مى گردید و بر حضرتش وارد مى شد، امام سجّاد علیه السّلام عباى خود را از دوش بر مى گرفت و براى او پهن مى نمود تا روى آن بنشیند.

و سپس به داماد خود مى فرمود: خوش آمدى ، كه تو هم تأمین كننده هزینه هاى خانواده خود و هم ، نگه دارنده ناموس خود از شرّ هواهاى نفسانى و اجانب هستى . (طبقات ابن سعد 5/156)

3 - روزى امام سجّاد علیه السّلام مشغول خوندن نماز بود، كه در بین نماز عباى آن حضرت از روى شانه اش افتاد و حضرت بدون كمترین توجّهى نسبت به آن ، با همان حالت به نماز خود ادامه داد.

چون از نماز فارغ شد یكى از اصحاب آن حضرت جلو آمد و اظهار داشت : یاابن رسول اللّه ! چرا هنگامى كه عبا از روى شانه شما افتاد، بدون توجّه به آن ، به نماز خود ادامه دادى !؟

امام علیه السّلام فرمود: این چه اعتراضى است كه مطرح مى كنى !؟ آیا مى دانى من در حال نماز، در مقابل چه كسى قرار داشتم ؛ و با چه كسى سخن مى گفتم ؟ آیا توجّه ندارى ، هر مقدارى كه از نماز با خلوص و توجّه كامل به خداوند متعال باشد به همان مقدار مقبول درگاه الهى قرار مى گیرد.

آن شخص گفت : پس واى بر حال ما، كه بیچاره هستیم .

و حضرت فرمود: از لطف و رحمت پروردگار مهربان ناامید نباشید، چون خداوند متعال به وسیله نمازهاى نافله ، نواقص نماز را تكمیل و جبران مى نماید. (تاریخ آل محمد 127؛ تاریخ گزیده 203)

4 - روزى شخصى حضرت سجّاد علیه السّلام را تعریف و تمجید كرد و اظهار علاقه شدیدى نسبت به آن حضرت داشت .

امام علیه السّلام فرمود: خداوندا، به تو پناه مى برم از این كه مبادا دیگران مرا دوست بدارند، در حالى كه تو مرا دشمن داشته باشى .

همچنین حكایت كرده اند: روزى كه عید عرفه بود، آن حضرت از محلّى عبور مى نمود، عدّه اى را مشاهده كرد كه در حال گدائى بودند و از این و آن تقاضاى كمك مى كردند.

حضرت با حالت تعجّب به آن ها نگاهى نمود و فرمود: واى بر شما، كه در مثل چنین روزى - روز عرفه - از غیر خداوند متعال ، كمك مى طلبید و چشم امید به دیگران بسته اید. (ارشاد 2/154)

5 - مرحوم كلینى رحمة اللّه علیه در كتاب شریف كافى آورده است :

شخصى به نام سعید بن مسیّب حكایت كند: روزى به محضر مبارك امام سجّاد علىّ بن الحسین علیهماالسّلام وارد شدم در حالتى كه آن حضرت مشغول خواندن نماز بود، پس چون نماز خود را به پایان رساند، شخصى درب خانه را زد.

حضرت فرمود: سائلى - گدائى - آمده است و تقاضاى كمك دارد، او را ناامید مگردانید. (اعلام الوردى 297؛ كشف اغمه 2/284؛ فصول المهمة 209؛ نور البصار142)

منابع:

پایگاه تخصصی صحیفه سجادیه

کتاب: امام سجاد(علیه السلام) سرچشمه كمالات انسانی ـ محمد محمّدی اشتهاردی

تبیان